Futures işlemler nedir?

 Gelecek piyasaları, belli miktarda mal, döviz, altın, menkul kıymetin önceden belirlenen bir fiyattan, gelecekteki belirli bir tarihte teslim edileceğine ilişkin alım ve satım sözleşmelerinin yapıldığı, bu sözleşmelerin el değiştirdiği, üyelik esasına göre çalışan borsalardır bu borsalarda işlem gören sözleşmelere futures sözleşmeleri denilmektedir.

Gelecek borsaları önceden tahıl ürünleri ile ilgili kurulmuş, 1972 de döviz, 1975’te tahvil ve 1982’de hisse senetleriyle işlemler yapılmaya başlanmıştır. Gelecek piyasaları, mali risk yönetimi açısından oldukça önemlidir. Dünyadaki en önemli gelecek borsaları olarak Şikago, Kansas, Newyork, Londra borsaları sayılabilir. Sabit kur esasına dayalı Bretton Woods sisteminin 1973 yılında çöküşü ile birlikte Şikago Ticaret Borsası’nda  “Uluslar arası Pazar Pazarı” kurularak, bazı yabancı paralar cinsinden gelecek sözleşmeleri alınıp satılmaya başlanmıştır. Gelecek piyasaları ile ilgili bir diğer gelişme, 1976 yılında “faiz gelecek sözleşmeleri”nin gerçekleştirilmesidir. Öte yandan, 1982 yılında 1982 Kansas Ticaret Odası 1700 hisse senedine dayalı “Value Line” adını taşıyan ilk endeks gelecek sözleşmesini geliştirmiştir. Daha sonraki yıllarda S&P 100, S&P 500, Russell 3000, Nikkei, Dow gibi endeks üzerine yazılan sözleşmeler alınıp satılmaya başlanmıştır.

Vadeli işlemlerde üç çeşit teminat söz konusudur:

• Alım satım emirlerinin verildiği sırada ödenen başlangıç teminatı (initial magrin). Bu teminatın kolay paraya çevrilebilen menkul kıymetler ve nakit olarak sunulması gerekir.
• Tarafların fiyat hareketlerinden etkilenmelerine göre teminatların günlük veya sürekli ayarlanması gerekir. Seans sonlarındaki güncelleştirme sonucu tarafların teminatlarının belirli bir düzeye kadar tolerans sağlanabilir. Bu düzeyden sonra zarar eden tarafın eski düzeye çıkarması için çağrı yapılır (magrin call). Bu da asgari teminat veya sürdürme teminatı (maintenance magrin) olarak adlandırılır.
• Vadeli işlemlerde zarar eden tarafın sürdürme teminatı seviyesine gerileyen başlangıç teminatının eski düzeye çıkarılması için istenen tutardır. Teminatı tamamlamaya çağrılan tarafın yükümlülüğünü yerine getirememesi halinde belirlenmiş kurallara göre ilgili kontrat tasfiye sürecine girer. Böylece ödenmeme riskine karşı önlem alınır.

Bir futures sözleşmesinde minimum marj sözleşmenin yapıldığı borsa tarafından belirlenir ve sözleşmenin yazılı değerinin küçük bir yüzdesidir. Bir futures pozisyonu açıldığı zaman her iki taraf da aracı finansal kuruluşta sözleşmede meydana gelecek herhangi bir kaybı karşılamak amacıyla nakit veya menkul kıymet olarak bir depo açmak zorundadır. Aracı kurumlar, borsada istenen minimum marjdan daha yüksek bir açılış marjını talep edebilirler. Genelde marj, futures pozisyonunun yazılı değerinin % 1.5 ile % 3’ü civarındadır. Her işlem günü sonunda tüm açık pozisyonlar kapanış fiyatlarına göre tekrar değerlenir. Müşterinin açık pozisyonu kazanç getirirse fonlar marj hesabına alacak geçer, kalan tutar başlangıç marjından aşağı düşmediği sürece hesaptan para çekilebilir. Bir kayıp söz konusu ise müşterinin marj hesabından çekilir. Başlangıç marjı açılış miktarının %75 altına düşerse müşteri ek ödeme yapmak zorundadır.

Sabit ve öngörülebilir pariteler rejiminin yıkılmasından sonra olağanüstü gelişme gösteren en önemli türev piyasa ürünlerinden birisi olan futures sözleşmesi, sözleşmenin taraflarını, belirlenen ileri bir tarihte, üzerinde anlaşılan fiyattan, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı veya kıymeti alma veya satma yükümlülüğüne sokan sözleşmelerdir. Gelecek sözleşmeleri belli başlı organize borsalarda işlem görürler. Belirlenen fiyatlar takas odası tarafından resmen yayınlanmaktadır. Gelecek anlaşma büyüklükleri, vadeleri, minimum fiyat değişimlerini içeren anlaşma tanımları, her borsa için değişmektedir. Gelecek sözleşmelerinde yatırılması gereken teminat tutarı günlük olarak değişmektedir. Bunun yanında bu piyasalarda maksimum fiyat değişiklikleri sınırı bulunmaktadır. Aynı şekilde gelecek fiyat sözleşmelerinin alım satımının mantıklı fiyat aralıkları içersinde yapılması için minimum fiyat değişikliği sınırlaması vardır. Gelecek piyasalarının başka bir özelliği, vadeli piyasaların aksine, pozisyon tutan birinin bu pozisyonu vade sonuna kadar bekletmek zorunda olmamasıdır. Kişi zaman içersinde aynı tarihli ve aynı sayıda gelecek sözleşmesi üzerinden karşı bir ticarete giderek pozisyonunu kapatabilir. Gelecek piyasalarının çalışmasını takas merkezi garanti eder. Başka bir deyişle gelecek piyasalarında tarafların anlaşmayı yerine getirmemeleri riskini takas odaları üstlenmiştir. Gelecek sözleşmeleri mal, döviz, menkul kıymet, faiz, endeks, opsiyonlar üzerine yapılabilir. İşletmeler, kur riski, faiz riski, fiyat riski gibi risklerden korunmak için gelecek sözleşmesi alırlar ya da satarlar. Gelecekte değerinde azalma şeklinde bir mali risk söz konusu olan, döviz, faiz, endeks, mali varlık, opsiyon gibi ürünler üzerine riskin doğduğu tarihte yazılan gelecek sözleşmeleri satılması karşılığında vade geldiğinde ürünün değerinde düşme olmuşsa, gelecek sözleşmeleri satın alınarak gelecek piyasalarında pozisyon kapatıldığı takdirde kar elde edilir. Böylece vadede, cari piyasada ürünün değer azalışından ortaya çıkan zarar azaltılır. Eğer, değerinde artış şeklinde bir mali risk söz konusu olan ürünler üzerine riskin doğduğu tarihte yazılan gelecek anlaşmasının satın alınması karşılığında, vade geldiğinde ürünün değerinde artış gerçekleşmişse gelecek sözleşmesi satarak pozisyon kapatıldığı takdirde kar elde edilir. Böylece cari piyasada ürünün değer artışından ortaya çıkan zarar azaltılır. Organize borsalarda gerçekleşen vadeli işlemlerde vade sonu takası takas merkezinde gerçekleştirilir. Böylece borsada işlem gören sözleşmelerde takas merkezi taraf olarak yer alır. Alıcı ve satıcılar anlaştıkları fiyat dışındaki konularda takas merkezi ile muhatap olurlar. Takas merkezleri üyelerin ödenmeme riskine karşı bir teminat yatırmalarını isterler. Future işlemlerinde her iki taraf teminat yatırır ve pozisyon kapatıldığında teminat geri alınabilir.

Ramazan Bayramınız Mübarek Olsun