Açık Piyasa İşlemleri Merkez Bankası'nın dolaşımdaki para miktarını kontrol edebilmek amacıyla hazine bonosu, tahvil ve hisse senedi alım satımına gitmesidir. Merkez Bankası’nın amacı, banka rezervleri ile oynayarak para arzını etkilemektir. Bu durum, piyasada miktar ve fiyat olmak üzere iki etki meydana getirir. Merkez Bankası piyasadaki likidite fazlasını emmek için senet satar. Para darlığı çekildiğinde ise bu senetleri piyasadan satın alarak piyasadaki parayı bollaştırır. Bankalararası Para Piyasası işlemleri de “Açık Piyasa İşlemleri” kapsamı içerisindedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bünyesinde bu tür işlemler, Açık Piyasa İşlemleri ve Para Piyasası Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
TCMB, açık piyasa işlemlerini birkaç işlem türünü kullanarak gerçekleştirir. Açık piyasa işlemleri, etkileri tam olarak ölçülebildiği için son derece avantajlıdır. Ayrıca APİ’ler, kontrol edilebilir ve tersine çevrilebilir bir yapıya sahiptir. Bu da açık piyasa işlemlerini daha güvenilir bir hâle getirir. Açık piyasa işlemleri, küçük alım-satımlar yoluyla da gerçekleştirilebilir. Bu durum, para tabanı üzerinde minimal değişikliklerin yapılmasına dâhi izin verir. Tüm bu avantajlar ve hızlı sonuçlar ortaya koymasından ötürü Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, açık piyasa işlemlerini sıklıkla tercih eder.
Türkiye’de açık piyasa işlemleri, Merkez Bankası tarafından finans piyasasındaki kısa vadeli faiz oranlarının politika faizleri etrafında oluşmasını sağlamak ve likiditeyi düzenlemek için kullanılır. Açık piyasa işlemlerinin genel çerçevesi, Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci ve 56’ıncı maddeleriyle belirlenmiştir. Açık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası amaçları için yürütülür ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi sağlamak amacıyla yapılamaz. Bunun yanında Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz. Merkez Bankası tarafından belirlenen politika faizi, bir hafta vadesi olan repo ihale faiz oranını ifade eder.
Açık Piyasa İşlemleri çeşitleri nelerdir?
- Depo; Merkez Bankasının belirli vadeler ile bankalara teminat ve limitleri doğrultusunda sağladığı mevduat olanağıdır. Söz konusu bankalar bu sayede; Merkez Bankasının aynı gün içerisinde ilan ettiği faiz oranlarından, Türk lirası şeklinde borç alıp verebilirler. Depo imkânı, Merkez Bankası bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası aracılığı ile sağlanır. 2 çeşitli vardır; (1) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen Depo İşlemleri ve (2) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen GLP Depo İşlemleri
Repo işlemleri, genellikle piyasada geçici likidite sıkışıklığı yaşandığı zaman, bankacılık sistemi likiditesinin kısıtlı bir süre için artırılması amacıyla yapılır. Bu çerçevede Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlardan, ileri bir tarihte geri satmak taahhüdüyle kıymet alır. Bu süreçte: Sözleşme tarihi, işlemin yapıldığı tarihtir. Söz konusu kıymet, işlem sırasında belirlenen fiyat üzerinden alınır. Kıymetin geri satım fiyatı, alış işleminin yapıldığı tarihte belirlenir. İşleme taraf kuruluş, işlem vadesinde kıymeti geri satın almayı taahhüt eder. Merkez Bankası net fonlaması, depo ve repo işlemlerinin toplamından oluşur. İki çeşiti vardır; (1) İhale ile Gerçekleştirilen Repo İşlemleri ve (2) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen Repo İşlemleri Ters repo işlemleri; genellikle piyasada geçici likidite fazlası yaşandığı durumlarda, gerekli olmayan likiditenin çekilmesi amacıyla yapılır. Merkez Bankası; portföyündeki kıymetleri, açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlara işlem tarihinde sözleşme yaparak işlem sırasında belirlenen fiyat üzerinden, ileri bir tarihte geri almak taahhüdüyle satar. Bu süreçte: Sözleşme tarihi, işlemin yapıldığı tarihtir. Söz konusu kıymet, işlem sırasında belirlenen fiyat üzerinden satılır. Kıymetin geri alım fiyatı, satış işleminin yapıldığı tarihte belirlenir. İşleme taraf kuruluş, işlem vadesinde kıymeti geri satmayı taahhüt eder. İki çeşiti vardır; (1) İhale ile Gerçekleştirilen Ters Repo İşlemleri ve (2) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen Ters Repo İşlemleri Doğrudan alım işlemleri, genellikle piyasada kalıcı likidite sıkışıklığı olduğu zaman açık piyasa işlemi yapmaya yetkili kuruluşlar ile gerçekleştirilir. Bu çerçevede Merkez Bankası; tedavülde bulunan kıymetleri, işlem tarihinde belirlenmiş fiyat üzerinden ve işlem valöründe* söz konusu kuruluşlardan satın alır. İşlem yapılış tarihi ile işlemin gerçekleşme tarihi arasındaki farkı tanımlar. İki çeşiti vardır; (1) İhale ile Gerçekleştirilen Doğrudan Alım İşlemleri ve (2) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen Doğrudan Alım İşlemleri Doğrudan satım işlemleri; genellikle piyasada kalıcı likidite fazlası olan durumlarda, açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlar ile yapılır. Bu doğrultuda Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri portföyündeki mevcut kıymetleri, işlem tarihinde belirlenmiş fiyat üzerinden ve işlem valöründe söz konusu kuruluşlara satışını gerçekleştirir. İki çeşiti vardır; (1) İhale ile Gerçekleştirilen Doğrudan Satım İşlemleri ve (2) Kotasyon Yöntemiyle Gerçekleştirilen Doğrudan Satım İşlemleriLikidite Senedi İhracı; para politikasının etkinliğini artırmak amacıyla, piyasadaki fazla likiditenin çekilmesine yönelik kullanılan bir araçtır. Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci maddesine göre; kendi nam ve hesabına vadesi 91 günü geçmeyen likidite senetleri ihraç edebilir. İkincil piyasada da alınıp satılabilen likidite senetleri, Merkez Bankası tarafından gerekli görüldüğünde erken itfa edilebilir. Sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin artırılması amacıyla gerekli görüldüğü zaman ihraç edilen likidite senetleri, alternatif bir yatırım aracı olarak görülmemelidir. Bir çeşiti vardır; (1) Likidite Senedi İhraç İşlemleriTürk Lirası Depo Alım İhalesi; Merkez Bankasının, Türk lirası likidite fazlalığını giderme konusundaki etkinliğini artırmak için bankalardan ihale yöntemi ile Türk lirası depo alma işlemleridir.
