Ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber gümrük hattı dışında sayılan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir. Türkiye’de Serbest Bölgeler Türkiye Gümrük Bölgesi’nin parçası olmakla beraber; Serbest Dolaşımda olmayan herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmadığı; gümrük vergisi, ticaret ve kambiyo uygulamaları bakımından Türkiye gümrük bölgesi dışında kabul edildiği ;Serbest dolaşımdaki eşyanın ise, çıkış rejimi hükümlerine tabi tutularak konulduğu yerlerdir.
Serbest Bölgelerin Kurulması ve İşletilmesindeki Temel Amaçlar:
- Türkiye'de ihracat için yatırım ve üretimi artırmak.
- Yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak.
- Ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek.
- Dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak.
Serbest Bölgelerin İşlevi:
- Ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerin getirilmesine imkan sağlayacak uygun zemin yaratılması.
- Sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara malların kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin edilebilmesi.
- Sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve ihracı.
- Türkiye dışından gelen malların transit olarak diğer ülkelere satımı.
- Yeni istihdam olanaklarının yaratılması.
- Türk ihraç ürünlerinin ihracatını kolaylaştırmak ve hızlandırmak bakımından bir basamak olması işlevlerini görmektedir.
Ülkemizde Bulunan Serbest Bölgeler:
- Antalya Serbest Bölgesi
Türkiye’nin ilk serbest bölge olma ünvanını elinde tutan Antalya Serbest Bölgesi; 11 Mart 1985 tarihinde kurulmuş ve 14 Kasım 1987 yılında aktif şekilde çalışmaya başlamıştır. İlk olarak devlet tarafından altyapı işlerinin finansmanı sağlanmış daha sonralarda özel sektör ve yabancı yatırımcılar aracılığıyla yatırımlar gerçekleştirilmiştir.
- Mersin Serbest Bölgesi
Bakanlar Kurulu Kararı sonucunda açılması istenen Mersin Serbest Bölgesi, 11 Mart 1985 tarihinde kurulmuş ve resmi açılışını 3 Ocak 1987 yılında yapmıştır. 776 dönümlük Mersin Serbest Bölgesi zamanla yapılan eklemelerle 836 dönüme ulaşmıştır. Ticaret Bakanlığı’na bağlı Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü yönetmektedir.
- Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi
Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi, sahil şeridinin 5 kilometreye varması ve 4.6 milyon metre kare üzerine kurulu yapısıyla ülkemizin en büyük yüz ölçümlü serbest bölgelerinden bir tanesi konumundadır. İskenderun Körfezi’nde yer almaktadır. Doğrudan otoyol hattına bağlantısı ve tren istasyonuna 16 kilometre yakınlığıyla bölge etrafında dış ticareti canlandırmaktadır.
- Ege Serbest Bölgesi
Ege Serbest Bölgesi, 11 Ocak 1987 Bakanlar Kurulu Kararı ile birlikte resmi olarak kurulmuştur. 1987 yılı itibariyle bölge üzerinde planlamalar yapılmış ve 1990 sonrasında ESBAŞ olarak Ege Serbest Bölgesi faaliyete geçmiştir. Bölge yatırımları, su, doğalgaz, boşaltma, nakliye, yükleme, elektrik, yemek ve itfaiye gibi hizmetlerin tamamı ESBAŞ aracılığıyla verilmektedir. İzmir’in o döneminde nüfusun az olduğu Gaziemir ilçesinde kurularak 2.2 milyon metre kare alana yayılan serbest bölge, havaalanı, liman, karayolu ve demiryoluna yakınlığı sebebiyle gözde serbest bölgelerimizdendir.
- İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi
180 bin 152 metre kare genişliğindeki alan ile İstanbul’da hizmet vermektedir. 1996 yılı içerisinde çalışmaya başlamış ve bugün onlarca firma ile hizmetini devam ettirmektedir.
- İstanbul Trakya Serbest Bölgesi
İstanbul Trakya Serbest Bölgesi veya İSBAŞ, Çatalca mevkiine gelmeden 2 kilometre öncesinde yer almaktadır. Kimya, makine ve ilaç sektörüne yönelik firmalar bu bölge üzerinde çalışmaktadır.
- Trabzon Serbest Bölgesi
Trabzon limanı iç kısmında yer alan serbest bölge, Hem güvenli hem kullanışlı depolama alanları sunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu döneminin 5 önemli limanlarından birisine kurulmuştur. Tarihte ticaretin önemli kesişimlerinde yer alan liman, bugün dış ticaret işlemlerimize konu olan çoğu işlemin yürütüldüğü yerdir.
- İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi
Orhanlı, Tuzla konumunda yer almaktadır. DESBAŞ özel sektör kuruluşu olarak bölge faaliyetlere devam etmektedir. 8 Nisan 1993 Bakanlar Kurulu Kararı ile bölge resmi makamlarca kurulmuştur. 5 Mayıs 2011 yılı itibariyle DESBAŞ ünvanı bölgenin ünvanının başına eklenmiştir.
- Mardin Serbest Bölgesi
MASBAŞ olarak ünvanı oluşturulan bölge, bölge yönetici kuruluşu tarafından gelen talep doğrultusunda 3 Kasım 2016 tarihindeki Resmi Gazete’te yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile kapatıldı.
- Samsun Serbest Bölgesi
Samsun Serbest Bölgesi, 27 Kasım 1995 senesindeki Bakanlar Kurulu Kararı ile 73 bin 150 metre kare sınır alanına yap-işlet-devret modeliyle yapılan bölge, 30 yıl boyunca işletilmesi SASBAŞ tarafından yapılacaktır. 1998 yılının Ocak ayında aktif hizmet vermeye başlamıştır.
- Avrupa Serbest Bölgesi
2003 yılında resmi açılış yapan Avrupa Serbest Bölgesi, yapılan güçlü yatırımlar sayesinde 2 milyar amerikan doları ticaret kapasitesini aşmış ve bölgeye önemli bir istihdam yaratmıştır. 200 kadar firmanın varlık gösterdiği bölge Çorlu/Tekirdağ mevkiinde yer almaktadır.
- Rize Serbest Bölgesi
Rize Serbest Bölgesi’nin 23/5/1997 tarihli ve 97/9530 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen sınırları yeniden tespit edilmiştir; Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne ait serbest bölge arazisinin kullanım hakkı zamanın Ekonomi Bakanlığı’na devir edilmiştir.
- İzmir Serbest Bölgesi
1984 yılı içinde İzmir Deri Sanayicileri Yapı Kooperatifi ile bölgenin temelleri atılmış, 1988 yılında sanayi bölgesi olmuş ve ilerleyen zamanlarda serbest bölge olarak faaliyetini sürdürmüştür. İDESBAŞ ünvanı ile çalışmaktadır.
- Kayseri Serbest Bölgesi
Ankara yolu üstünde kurulan ve Kayseri’nin büyük 1. Organize Sanayi Bölgesi ile yan yana olan Kayseri Serbest Bölgesi düz bir arazide 1998 yılı itibariyle kurulmuştur. Türkiye’nin en geniş alanına sahip serbest bölgesidir. 4 bin üstü kişiyi istihdam etmekte ve bölgesel ticareti kalkındırmaktadır.
- Gaziantep Serbest Bölgesi
1997 yılının son kısımlarına doğru GASBAŞ olarak işletmecisinin yetkili kılındığı serbest bölgemizdir. Gaziantep Sanayi ve Ticaret Odası’nın bölgeyi kurmak için çalışmaları oldukça fazladır.
- Kocaeli Serbest Bölgesi
17 Mayıs 2000 yılındaki Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırları çizilen Kocaeli Serbest Bölgesi 30 yıl boyunca işletilebilecek serbest bölge statüsüne sahiptir. Kocaeli Serbest Bölgesi’ nin tüm işletmesi KOSBAŞ tarafından yapılmaktadır.
- Denizli Serbest Bölgesi
Denizli Serbest Bölgesi; yabancı kaynak veya devlet yatırımlarına fazla ihtiyaç duymadan, girişimcilerinin kendi imkanları ile bugünlere kadar gelmiştir. Odak noktası tamamen ihracattır.
- Tübitak MAM Serbest Bölgesi
TÜBİTAK’ın Gebze lokasyonunda Marmara Araştırma Merkezi içinde kurulan teknokenttir. Teknokent olarak aynı zamanda Serbest Bölge ünvanına sahiptir. Var olan şirketlerin çoğu teknoloji tabanlı çalışmalar yürütmekte ve serbest bölge avantajlarından faydalanabilmektedirler.
- Bursa Serbest Bölgesi
Bursa Sanayi Ve Ticaret Odasının öncülüğünde BUSEB A.Ş. olarak 1998 yılı içinde kurulmuştur. 825 dönümlük geniş bir arazi üzerine yayılmıştır.
- Sakarya İpekyolu Serbest Bölgesi
Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası ile birlikte İzmirli Sanayicilerin birlikte çalışarak önerdiği Sakarya İpekyolu Serbest Ticaret Bölgesi 3 Aralık 2007 yılında Bakanlar Kurulu’ndan geçen karar ile kurulmuştu. Aradan geçen zamanla Türkiye Mimar ve Mühendis Odaları Birliği’nin başvurusuyla birlikte Serbest Bölge’nin kurulması iptal edilmişti. Karasu Limanı ve geleceğinden bahsi geçen yatırımlarla birlikte Serbest Bölge tekrar açılması gündeme gelebilir.
- Filyos Serbest Bölgesi
Zonguldak’a yukarıdaki konuma göre kurulan ve 1999 yılı içinde serbest bölge olarak duyurulan Filyos Serbest Bölgesi 30 Ekim 2010 yılında Serbest Bölge statüsü alınarak doğrudan sanayi bölgesi olma potansiyeline dönüştü. Günümüzde ise bu şekilde hizmet vermektedir. Bölge içi sanayide etkileşim olması beklendiği için bu karar alınmıştır.